Inleiding
Op donderdag 12 november 2015 organiseerde de Stichting Food Micro in De Biltsche Hoek te De Bilt het symposium “Schimmels en Mycotoxinen in Voeding”.

Wij waren verheugd dat naast de keynote sprekers van kennisinstituten (Monique de Nijs van het RIKILT en Rob Samson van het CBS) ook sprekers vanuit de overheid (Cor Wever, Ministerie van EZ; Joyce de Stoppelaar, NVWA) en uit het bedrijfsleven (Michel Witmer, Groen Agro Control; Robèr Kemperman, Unilever; Kees Verburg, Perstorp) bereid waren om hun ervaringen met ons te delen.

Mycotoxinen
Monique de Nijs van het RIKILT presenteerde een overzicht van de meest relevante mycotoxinen en behandelde daarbij enkele concrete cases. Zij besprak de relevantie van een goed inzicht in hetgeen er in de keten gebeurt waarbij het van belang is om vooraf te weten waar problemen zich kunnen voordoen. Daarbij werd het RIKILT monitoringsysteem voor DON in tarwe op het land als voorbeeld besproken. Daarnaast werd ingegaan op de wijze van bemonstering en detectie van mycotoxinen door RIKILT in de praktijk. Een belangrijke aanbeveling was om bij elke verandering in de agriketen een risicoanalyse op mycotoxinen uit te voeren.

Detectie en identificatie van voedselschimmels
Rob Samson van het Centraalbureau voor Schimmelcultures (CBS) besprak methoden voor de isolatie van schimmels uit voeding. Hij stipte aan dat nogal eens vergeten wordt dat “gewoon door de microscoop kijken” al veel informatie kan verschaffen. Ook werd aangegeven dat vrijwel alle producten hun eigen karakteristieke (bederf)schimmelbiota hebben en dat met die gecombineerde kennis vaak al een goede indicatie te geven is welke schimmel aanwezig is. Samson merkte op dat voor schimmels nogal eens de verkeerde selectieplaten worden gebruikt; dit terwijl bekend moet zijn welke selectiemedia het meest geschikt zijn. Hij verwees in dat verband naar de aanbevelingen van de International Commission of Food Mycology. Naast “de microscoop” en selectiemedia werden ook moderne identificatietechnieken besproken zoals technieken gebaseerd op sequencing van DNA of eiwitten. Voor de verschillende species werd aangegeven welke DNA regio’s het meest geschikt zijn en welke databases beschikbaar zijn.

Wetgeving en handhaving door de NVWA
In haar lezing gaf Joyce de Stoppelaar inzicht in de werkwijze van de NVWA, o.a. voor wat betreft de handhaving, keuze van te controleren producten, wijze van bemonstering, maatregelen bij zendingen welke niet aan de eisen voldoen en rapportagelijnen. Zij besprak de specifieke EU wetgeving t.a.v. mycotoxinen en stipte aan dat Nederland als EU grensland (o.a. haven van Rotterdam) een belangrijke verantwoordelijkheid heeft. Ook noemde zij ter illustratie een aantal voorbeelden waaronder “te veel aflatoxine B1 in een partij grondnoten”. Ten slotte werd ingegaan op de aandachtsgebieden van de NVWA voor 2016. Zo zullen o.a. geïmporteerde noten en de zogenaamde superfoods meer aandacht krijgen en wordt onderzocht of er meer mogelijkheden zijn tot openbaarmaking.

Schimmels op groenten en fruit
Groen Agro Control onderzoekt grote hoeveelheden producten op de aanwezigheid van o.a. residuen van gewasbeschermingsmiddelen, toxines en pathogene microorganismen. Michel Witmer deelde de ervaringen van zijn analyselab met de toehoorders en besprak welke ziekten en plagen op gewassen het meeste voorkomen en welke bederforganismen op geoogste producten zoals groente en fruit worden aangetroffen. Hij stipte aan dat door intensievere teelt en minder gebruik van bestrijdingsmiddelen het risico op besmettelijke plantenziektes groter is geworden. Benadrukt werd dat daarom hygiëne door de keten heen nog belangrijker is geworden. Opgemerkt werd dat er veel data bekend zijn over schimmels op groente en fruit maar dat er weinig praktijkdata beschikbaar zijn over mycotoxinen.

Ice tea
Robèr Kemperman van Unilever presenteerde een concrete case: hitteresistente schimmels in ice tea. Sporen van Byssochlamys, Neosartorya en Talaromyces species kunnen het pasteurisatieproces overleven. Ice tea is extra gevoelig voor schimmels en dus kwetsbaar. De verschillende processing opties en beheers strategieën om tot een aanzienlijke reductie of eliminatie van hitteresistente schimmels te komen werden doorgenomen. Daarbij is ook scholing van personeel in de fabriek een belangrijke factor. Verder werden enkele voorbeelden van besmettingsbronnen gegeven zoals apparatuur en verpakkingsmaterialen. Ten slotte werd uitgebreid ingegaan op de omstandigheden waaronder de schimmels hitteresistente sporen vormen.

Relatieve vochtigheid
In de Food Micro PhD lezing presenteerde Frank Segers van het CBS zijn onderzoek naar de effecten van veranderende relatieve vochtigheden op ontwikkeling van schimmels welke specifiek in binnenhuismilieus voorkomen. De focus van zijn onderzoek ligt bij het genus Cladosporium. De ontwikkeling en overleving van diverse species onder verschillende condities werden behandeld. Enkele tussentijdse conclusies van het onderzoek zijn dat sommige species beter zijn uitgerust om met veranderingen van de relatieve luchtvochtigheid om te gaan, de celwand een belangrijke rol speelt bij de overleving en dat binnenhuisschimmels het vermogen hebben om zich beter aan te passen aan de wisselende condities, ook voor wat betreft beschikbaarheid van voedingsstoffen.

Topsector Agri&Food
Cor Wever van het Ministerie van EZ presenteerde de innovatieagenda 2016-2019 van de topsector. Hij benadrukte dat de wereld voor de uitdaging staat om steeds meer monden te voeden terwijl de aarde wordt uitgeput en de vraag om hogere kwaliteit toeneemt. Onderzoeksprogramma’s waarbij kennisinstellingen, bedrijfsleven en overheid intensief samenwerken hebben geleid tot een betere afstemming en flinke vooruitgang o.a. t.a.v. duurzaamheid. Belangrijke aandachtsgebieden voor 2016-2019 zijn o.a. biobased economy, robuuste plantaardige productie en voedselveiligheid. In dat verband vallen schimmels en mycotoxinen binnen de scope van het programma. Genoemd werden o.a. het ontwikkelen van een model om mycotoxinen in granen op het land te voorspellen en de ontwikkeling van milde conserveertechnieken. Er is dus absoluut ruimte om in het kader van de Topsector Agri&Food subsidies te krijgen op onderzoek aan schimmels en mycotoxinen. In de discussie kwamen diverse vragen over de wijze waarop deze subsidies te verkrijgen zijn. Informatie is te vinden op: http://www.tki.agrifood.nl/

Organische zuren
Kees Verburg van Perstorp besprak de ontwikkelingen op het gebied van organische zuren als schimmelbestrijdingsmiddel. De condities waaronder schimmels kunnen uitgroeien werden behandeld. Op het eind van de presentatie werd meer specifiek ingegaan op de organische zuren en hun werking. Ook op het gebied van deze tamelijk traditionele conserveermiddelen zijn er innovaties welke tot een verbeterde conserverende werking leiden. Tijdens de presentatie werden enige van deze nieuwe ontwikkelingen behandeld.

Programma

09.00 – 09.30 uur, ontvangst en registratie

09.30 – 09.40 uur, Jacques Stark, voorzitter Stichting Food Micro

09.40 – 10.20 uur, Monique de Nijs, RIKILT, Wageningen
Openingslezing: ''Mycotoxinen: in het verleden behaalde resultaten......''

Voorzorgsmaatregelen bij teelt, logistiek en import waarborgen lage niveaus van de gereguleerde mycotoxinen in voedsel in Europa. Klimaatverandering en economische, sociale en analytische ontwikkelingen maken dat de industrie en overheid voortdurend alert moeten blijven op mycotoxinen. Bekende mycotoxinen kunnen worden gevonden in producten uit regio’s waar ze tot voor enkele jaren niet voorkwamen, bv aflatoxinen in mais uit Zuid en Zuidoost Europa als gevolg van extreme droogte. Veranderingen in logistieke stromen, zoals bij de populaire streekproducten, vraagt veel kennis op gebied van voedselveiligheid van de producent die vaak ook verwerker is. Ontbreken van kennis kan leiden tot bv hoge gehaltes aan patuline in appelsap. Dit maakt dat zowel de industrie en de overheid voortdurend aandacht moet geven aan de risico's van mycotoxinen en dat een risico beoordeling uitgevoerd moet worden bij elke verandering in productie en logistiek.

10.20 – 11.00 uur, Rob Samson, Centraalbureau voor Schimmelcultures, Utrecht
Key note lezing: Trends in de detectie en identificatie van voedsel gerelateerde schimmels en gisten

11.00 – 11.30 uur, koffiepauze 

11.30 – 12.00 uur, Joyce de Stoppelaar, Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit, Utrecht
Mycotoxinen: Wetgeving, handhaving en speerpunten door de NVWA

Maximum limieten voor mycotoxinen zijn vastgelegd in Europese Verordeningen en er zijn aanbevelingen vanuit de Europese Commissie voor de monitoring van bepaalde mycotoxinen. De NVWA ziet toe op de naleving van de wetgeving. Hoe pakt de NVWA dit aan en wat zijn de speerpunten? Een onderdeel dat wordt uitgelicht is de controle bij import in de EU. Ook zal worden toegelicht hoe de NVWA omgaat met meldingen van overschrijdingen van de maximum limieten en met Rapid Alert meldingen uit Brussel.

12.00 – 12.30 uur, Michel Witmer, GroenAgroControl, Delfgauw
Actuele data van mycotoxinen en schimmels in groente en fruit

12.30 – 12.45 uur, korte presentatie sponsoren / standhouders

12.45 – 13.45 uur, lunch

13.45 – 14.15 uur, Robèr Kemperman & Nadine Kluck, Unilever R&D Vlaardingen, Vlaardingen
Ready to drink ice tea, schimmel controle en uitdagingen

14.15 - 15.45 uur, Frank Segers, Centraalbureau voor Schimmelcultures, Utrecht
PhD lezing*: Het effect van wateractiviteit en relatieve luchtvochtigheid op schimmelgroei
*: de Stichting Food Micro geeft ieder symposium een student de gelegenheid zijn/haar werk te presenteren

14.45 – 15.15 uur, theepauze

15.15 – 15.45 uur, Cor Wever, Ministerie van Economische Zaken, Den Haag
Werken aan kennis- en innovaties in de Topsector Agri&Food

De sector Agri&Food levert een bijdrage van 10% aan de Nederlandse economie en werkgelegenheid. Van de 40 belangrijkste levensmiddelenbedrijven ter wereld hebben maar liefst 12 bedrijven research activiteiten of een vestiging in Nederland. Een belangrijk aandachtsgebied van de Topsector Agri&Food is de productie van hoogwaardige gezond en veilig voedsel en de ontwikkeling van duurzame voedselketens. Wat betekent dit voor de kennisontwikkeling en innovaties rond risico's en kansen van micro-organismen in de voedselproductieketens. Tijdens deze lezing wordt ingegaan op de werkwijze en resultaten van de publiek-private samenwerking in de Topsector Agri&Food.

15.45 – 16.15 uur, Kees Verburg, Perstorp, Waspik
Organische zuren tegen schimmels in voeding: laatste trends en ontwikkelingen

Organische zuren zoals azijnzuur en sorbinezuur worden sedert oudsher gebruikt voor de conservering van voeding. Vanwege hun goede werking, veilig imago en het uitblijven van grootschalig gebruik van nieuwe conserveermiddelen zijn organische zuren van groot belang voor de voedselveiligheid. In deze lezing wordt inzicht gegeven in de laatste ontwikkelingen op het gebied van organische zuren.

16.15 – 17.00 uur, afsluitende borrel